Z artykułu dowiesz się:
- Co to jest melatonina
- Co to znaczy, że melatonina ma potrójne działanie
- Kiedy warto przyjmować melatoninę
- Czy melatonina może być szkodliwa dla organizmu
Nie jest tajemnicą, że zdrowy, odżywczy sen ma wpływ na jakość naszego dnia. Wiadomo, że wolimy być pełni życia i produktywni, niż ospali i wyssani z energii.
Masz problemy z zasypianiem, przez co budzisz się zmęczony, mimo że spałeś odpowiednią liczbę godzin? Czy wiedziałeś, że nie musisz zażywać środków nasennych lub uspokajających kupionych w aptece? Poznaj melatoninę – naturalną pigułkę nasenną. Przeczytaj poniższy artykuł, by dowiedzieć się więcej.
Spis treści:
- Melatonina – wstępne informacje
- Melanina = melatonina?
- Historyczne fakty o melatoninie
- Potrójne działanie melatoniny
- Kiedy przyjmować melatoninę?
- Melatonina a leki
- Kto jest narażony na niedobór melatoniny?
- Czy melatonina może zaszkodzić?
- Podsumowanie
1. Melatonina – wstępne informacje
Wszystko zaczyna się od szyszynki – gruczołu znajdującego się w środku głowy każdego człowieka. Przez wiele lat naukowcy nie wiedzieli do czego służy i czy jakkolwiek wpływa na organizm. Nie tak dawno, bo w latach 50., to niewielkie „coś” uważano za organ, który być może spełniał jakąś funkcję u naszych przodków, jednak obecnie jest bezużyteczny.
Melatonina to hormon snu produkowany przez szyszynkę. Sprawia, że wieczorem odczuwamy znużenie i senność. Daje znać organizmowi, że robi się ciemno i czas udać się na spoczynek. Jak wiadomo, odżywczy sen wpływa na regenerację ciała i umysłu, poza tym pozwala dłużej cieszyć się siłami witalnymi.
2. Melanina = melatonina?
Nic bardziej mylnego. Melanina jest brązowym barwnikiem, który tworzy się w skórze pod wpływem promieni słonecznych. Jej obecność decyduje także o kolorze oczu i włosów.
Melatonina wpływa na kolor skóry, ale jedynie u kilku amfibii i ryb. Zmienia ona ich ubarwienie np. ze względów ochronnych.
3. Historyczne fakty o melatoninie
Melatonina została odkryta w 1958 roku. W jej historii ważniejszy jest jednak 1995 rok, ponieważ wtedy zostały opublikowane wyniki badań Waltera Pierpaolego. Ten szwajcarski naukowiec wszczepił młodym myszom szyszynkę mysz „w podeszłym wieku” i odwrotnie – starym myszom dostały się szyszynki młodych.
Jaki miało to skutek? Stare osobniki odmłodniały – wykazywały więcej energii, ich mięśnie stały się napięte, dodatkowo poprawiła się jakość ich sierści. U młodych osobników zaobserwowano przyspieszony proces starzenia. Zwierzęta stały się ociężałe, zaczęły tracić sierść.
Efekty ego eksperymentu przypisano właśnie melatoninie – hormonowi wydzielanemu przez szyszynkę. Od tego czasu zaczęły się mnożyć informacje o jej cudownym działaniu.
4. Potrójne działanie melatoniny
Wiele, wiele lat wcześniej Ziemię zasiedlały bakterie, algi i jednokomórkowce. Wtedy nie było jeszcze tlenu. Przypuszcza się, że gdy u roślin rozwinął się mechanizm fotosyntezy, zawartość tlenu w atmosferze znacząco wzrosła.
Tlen jest organizmowi niezbędny do wytwarzania energii. Z drugiej strony jego działanie może też być niszczycielskie. To właśnie z tlenu powstają wolne rodniki.
Przed wolnymi rodnikami chronią nas przeciwutleniacze. Być może melatonina była pierwszym takim przeciwutleniaczem – chroniła pierwsze formy życia przed niepożądanym działaniem tlenu i tę funkcję spełnia nadal. Jako przeciwutleniacz jest w świecie zwierząt i roślin rozpowszechniona.
Komórki wymagają regeneracji, by prawidłowo funkcjonować, a do tego potrzebny jest sen. Dlatego wspomniane komórki potrzebowały sygnału, który mówiłby, że czas odpocząć. To zadanie przypadło melatoninie – stała się hormonem snu.
Jak to działa? Oczy sygnalizują, że zapada ciemność. Wtedy w szyszynce rozpoczyna się produkcja melatoniny. To znak, że nadeszła pora odpoczynku.
Melatonina spełnia też pewną rolę w układzie immunologicznym. Wpływa na produkcję cytokin, czyli białek, które odpowiadają za funkcjonowanie układu odpornościowego. Nie jest też tajemnicą, że im bardziej odżywczy sen, tym mniejsza szansa na złapanie infekcji.
Podsumowując: melatonina ma potrójne działanie – jest przeciwutleniaczem, środkiem nasennym oraz składnikiem układu odpornościowego.
5. Kiedy przyjmować melatoninę?
a) przy zaburzeniach snu
Przy uciążliwych zaburzeniach snu, na które nie działa np. zmiana trybu życia, warto zastosować melatoninę. Ma ona niewielkie skutki uboczne, dodatkowo jej zażywanie nie grozi uzależnieniem. I, co przy zaburzeniach snu najważniejsze, przywraca naturalny rytm snu.
Osoby zmagające się z przewlekłymi zaburzeniami snu powinny zażywać melatoninę o tej samej porze.
Melatonina szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, dlatego najlepiej zażyć ją ok. 20 minut przed planowanym udaniem się na spoczynek. Efekty stosowania tego hormonu można zauważyć już pierwszej nocy po zażyciu.
Może się zdarzyć, że nagłe odstawienie melatoniny po dłuższym leczeniu spowoduje zaburzenia snu przez kilkanaście dni. Dlatego warto stopniowo zmniejszać dawkę – wtedy naturalny rytm snu i czuwania powinien zostać zachowany.
b) przy zmianach stref czasowych
W sytuacjach, gdy zegar biologiczny nie nadąża za zmianami stref czasowych – gdy domaga się snu w ciągu dnia, a jest pobudzony w porze odpoczynku – pojawiają się zaburzenia koncentracji, drażliwość, zmęczenie, zmiany nastroju i podatność na infekcje.
Tych dolegliwości nie da się zlikwidować od razu. By zegar biologiczny się przestawił, potrzeba ok. kilku dni. Częste przestawianie wspomnianego zegara może prowadzić nawet do nadciśnienia i chorób serca. Dlatego w przypadkach problemów związanych z przesunięciami rytmu czasowego warto przyjmować melatoninę.
A co, gdy ktoś nie ma ochoty na łykanie tabletek? W takiej sytuacji można spróbować terapii światłem. W podróży ze wschodu na zachód – w pierwszych daniach po przyjeździe należy unikać światła w godzinach porannych i najlepiej wychodzić na zewnątrz po południu.
Gdy podróż odbywa się na wschód – należy unikać popołudniowego słońca, a korzystać z porannego. Po kilku dniach takiej terapii rytm wewnętrzny powinien wrócić do normy.
c) jako lek
Melatonina okazuje się pomocna także przy leczeniu niektórych chorób:
- choroby serca i krążenia
Melatonina wzmacnia siłę uderzeń mięśnia sercowego, wpływa też na jego przewodzenie elektryczne. Dodatkowo działa ochronnie na tkankę serca, a tym samym obniża ryzyko chorób serca, udaru mózgu, choroby wieńcowej i zawału.
Innym korzystnym wpływem melatoniny na organizm jest obniżenie udziału cholesterolu LDL, który jest niebezpieczny dla naczyń krwionośnych. Ponadto wspomniany hormon może obniżać ciśnienie.
- padaczka
Okazuje się, że ta choroba może być łagodzona dzięki stosowaniu melatoniny. Wspomniany hormon stabilizuje elektryczną aktywność mózgu, a to przyczynia się do powstrzymania napadów drgawek.
- rak
Obserwuje się obniżony poziom melatoniny we krwi u osób zmagających się z niektórymi rodzajami nowotworów, np. rakiem szyszynki, rakiem piersi, czy rakiem prostaty. Dlatego w takich przypadkach warto rozważyć podawanie melatoniny.
- choroba Alzheimera
Osoby cierpiące na chorobę Alzheimera często cierpią na zaburzenia rytmu snu i czuwania – w nocy są niespokojne, a w dzień senne. Ponadto u pacjentów stwierdza się niski poziom melatoniny. Dlatego zdarza się, że lekarze przepisują chorym wspomniany hormon, by złagodzić te objawy.
Warto też pamiętać, że przy genetycznej predyspozycji do Alzheimera przyjmowanie sporych dawek przeciwutleniaczy może tę chorobę opóźnić lub nawet jej uniknąć. A, jak wiadomo, melatonina jest przeciwutleniaczem, stąd jej ogromne znaczenie dla zapobiegania Alzheimerowi.
- zespół Downa
Przypuszcza się, że genetycznie uwarunkowana wada szyszynki jest jedną z przyczyn zespołu Downa. Ponadto cierpiący na tę formę upośledzenia zmagają się ze zniekształconym rytmem snu. Dorastające osoby z zespołem Downa stają się także podatne na infekcje, co wynika z osłabienia odporności. To dlatego podawanie melatoniny osobom z zespołem Downa może poprawić ich jakość życia.
- depresja poporodowa
Po porodzie poziom melatoniny w organizmie gwałtownie spada. To może przyczynić się do powstania depresji poporodowej, z którą zmagają się niektóre kobiety po urodzeniu dziecka. W takim przypadku zastosowanie melatoniny może okazać się pomocne.
- menopauza
Menopauza wiąże się nie tylko ze stopniowym zanikaniem funkcjonowania jajników. W tym okresie kobiety zmagają się także z takimi dolegliwościami jak: uderzenia gorąca, brak tchu, kołatanie serca, zawroty głowy, bóle głowy, wypadanie włosów, przyrost wagi ciała, zaburzenia snu, depresja.
Wymienione dolegliwości łagodzi przyjmowanie estrogenów, jednak pomocne może być także przyjmowanie melatoniny.
6. Melatonina a leki
Okazuje się, że niektóre leki mają wpływ na funkcjonowanie szyszynki. Dlatego osoby zażywające leki, które zmagają się z zaburzonym rytmem snu i czuwania, powinny sprawdzić, czy to przypadkiem nie one wpływają na hamowanie lub zmniejszone oddziaływanie melatoniny.
a) Środki pobudzające
Środki pobudzające wpływają na proces produkcji melatoniny oraz wpływają niekorzystnie na jakość snu. By przywrócić równowagę w działaniu melatoniny, najlepiej byłoby zrezygnować ze środków tego typu lub mocno je ograniczyć.
b) Środki uspokajające
Wydawałoby się, że środki uspokajające pomagają w zasypianiu. Okazuje się jednak, że nie są one gwarancją zdrowego, odżywczego snu.
c) Benzodiazepiny
Do tej grupy zalicza się wiele środków nasennych i uspokajających. Prawdą jest, że ten typ leków wspomaga sen, jednak wypierają one fazę REM, czyli sen z marzeniami sennymi. To właśnie w tej fazie mózg wypoczywa najlepiej.
d) Środki przeciwreumatyczne i przeciwbólowe bez kortyzonu
Tę grupę stanowią niektóre środki przeciwbólowe (np. paracetamol czy aspiryna). Okazuje się, że hamują one wydzielanie melatoniny.
e) Leki blokujące receptory alfa i beta-adrenergiczne
Te preparaty najczęściej zażywa się przy wysokim ciśnieniu i chorobach serca. Blokują one połączenie między oczami a szyszynką i przyczyniają się do zatrzymania produkcji melatoniny.
7. Kto jest narażony na niedobór melatoniny?
Na poziom melatoniny wpływa tryb życia oraz sposób odżywiania. Brak wspomnianego hormonu w organizmie najczęściej jest wynikiem:
- podeszłego wieku,
- zanieczyszczenia środowiska,
- palenia tytoniu,
- nadmiaru wolnych rodników spowodowanego chorobami przewlekłymi,
- niedostatku światła dziennego,
- stosowania niektórych leków,
- pracy zmianowej,
- częstych podróży.
Uzupełnienie niedoboru melatoniny nie zawsze wymaga jej suplementacji. Najważniejsze jest jak największe ograniczenie czynników, które ten niedobór powodują.
8. Czy melatonina może zaszkodzić?
Melatonina odznacza się znikomą toksycznością. Jest dobrze tolerowana przez organizm, są jednak przypadki, w których jej zażywanie powinno zostać dokładnie przeanalizowane przez specjalistę. Do tych grup pacjentów zalicza się:
- kobiety w ciąży oraz planujące ciążę,
- kobiety w trakcie laktacji,
- osoby leczone kortyzonem,
- osoby stosujące leki z grupy środków hamujących wydzielanie serotoniny,
- osoby zmagające się z chorobami nerek,
- osoby cierpiące na nowotwory krwi lub układu odpornościowego.
Melatonina nie powinna być stosowana przez dzieci z padaczką, osoby zmagające się z niedoczynnością tarczycy oraz osoby spożywające alkohol.
9. Podsumowanie
Teraz już wiesz jak ważna dla organizmu jest melatonina. To naturalny środek nasenny – pomoże przy zaburzeniach snu, w sytuacji, gdy zegar biologiczny nie nadąża za zmianami stref czasowych, ma także działanie lecznicze. Oprócz tego jest przeciwutleniaczem i składnikiem układu odpornościowego.
Bibliografia
- Greveling A., Wenzel A. F., Melatonina – nowy cudowny środek?, Warszawa 1997.
- Hilgers A., Hofmann I., Melatonina – pigułka zdrowia i wiecznej młodości?, Warszawa 1997.
- Kulczyński B., Bezsenność: jak sobie radzić? Teraz zaśniesz! 22 naukowo potwierdzone sposoby, online: Bezsenność: jak sobie radzić? Teraz zaśniesz! 22 naukowo potwierdzone sposoby | Dr Bartek Kulczyński – YouTube, dostęp: 15.03.2023.
- Manikowska I., Czy wiesz, że melatonina wzmacnia odporność 10-krotnie silniej niż witamina C?, online: Melatonina i jej rola we wzmacnianiu odporności – Happy Clinic (eu), dostęp: 15.03.2023.
- Mazur J., Cytokiny prozapalne i przeciwzapalne – czym są, charakterystyka, funkcje, online: Cytokiny prozapalne i przeciwzapalne – czym są, charakterystyka, funkcje – wylecz.to, dostęp: 15.03.2023.
