Z artykułu dowiesz się:
- Co to jest witamina B1
- Ile wynosi zapotrzebowanie na witaminę B1
- W jakim pożywieniu znajduje się witamina B1
- Jakie są objawy niedoboru witaminy B1
- Czy witamina B1 może być toksyczna
Zapewne wielu osobom obiła się o uszy nazwa „beri-beri”. Ale czy wiecie, że przyczyną tej choroby jest niedobór witaminy B1? Witamina B1, inaczej tiamina, odgrywa bardzo ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Znajduje się w wielu produktach spożywczych zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego.
Jeśli zainteresowały Cię te informacje, to więcej ciekawych faktów o tiaminie znajdziesz w poniższym artykule.
Spis treści:
- Co to jest witamina B1
- Historia witaminy B1
- Jakie są właściwości witaminy B1
- Rola witaminy B1 w organizmie
- Zapotrzebowanie na witaminę B1
- W jakich produktach spożywczych znajduje się witamina B1
- Przyczyny niedoboru witaminy B1
- Objawy niedoboru witaminy B1
- Toksyczność witaminy B1
- Podsumowanie
1. Co to jest witamina B1
Witamina B1 (tiamina) składa się z dwóch pierścieni – tiazolowego i pirymidynowego. Wspomniane pierścienie są połączone mostkiem metylenowym. Tiamina występuje w tkankach organizmu przede wszystkim w postaciach sfosforylowanych, jako:
- monofosforan tiaminy,
- difosforan tiaminy (pirofosforan tiaminy),
- trifosforan tiaminy
- adenozynotrifosfotiamina,
- a także częściowo w postaci wolnej.
2. Historia witaminy B1
Witaminę B1 odkrył w 1911 roku Kazimierz Funk – polski biochemik, twórca nauki o witaminach. Funk wyodrębnił ją z mieszaniny, która została przygotowana, by przeciwdziałać objawom neuropatii obwodowej u drobiu spożywającego łuskany ryż.
W latach 1936–1937 została dokonana synteza chemiczna wspomnianej witaminy. Dokonali tego Wiliams i Cline, a także Audersay i Westphall.
3. Jakie są właściwości witaminy B1
Witaminę B1 charakteryzuje dobra rozpuszczalność w wodzie, łatwość degradacji w środowisku obojętnym i zasadowym oraz wrażliwość na podwyższoną temperaturę. Należy zwracać uwagę na to, jak wygląda obróbka technologiczna żywności zawierającej tiaminę – niewłaściwa może być przyczyną całkowitego „usunięcia” wspomnianej witaminy z produktu.
Najwięcej witaminy B1 – około 50% całkowitej zawartości w organizmie – ma swoje miejsce w mięśniach, 10% w surowicy krwi, a reszta tego składnika znajduje się w leukocytach i erytrocytach. Tiamina może być także w niewielkich ilościach magazynowana w mózgu, sercu, wątrobie i nerkach.
Co ciekawe, w ciągu doby organizm wydala około 1 mg wspomnianej witaminy.
4. Rola witaminy B1 w organizmie
Pirofosforan tiaminy, czyli najbardziej aktywna biologicznie forma tiaminy, jest niezbędny do prawidłowego przebiegu procesów, które odpowiadają za zachowanie energii i odnowę struktur białkowych na poziomie komórkowym. W obecności tiaminy powstaje także ryboza.
Stwierdzono też, że tiamina w formie trifosforanu bierze udział w syntezie neurotransmiterów, które są odpowiedzialne za prawidłowe powstawanie stanu pobudzenia komórek nerwowych. Prawdopodobnie dlatego układ nerwowy jest obszarem, w którym, w postaci zaburzeń neurologicznych, najwcześniej objawia się niedobór witaminy B1.
5. Zapotrzebowanie na witaminę B1
Zapotrzebowanie na witaminę B1 zależy od wielu czynników. Zalicza się do nich sposób żywienia oraz czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.
Sposób żywienia wpływa na zapotrzebowanie na tiaminę poprzez jej oszczędzanie lub zwiększone zużywanie w procesie metabolizmu podstawowych składników diety. Wpływ na oszczędne zużywanie witaminy B1 mają białka o wysokiej wartości biologicznej. Wzrost zużycia wspomnianej witaminy powoduje nadmiar węglowodanów w diecie, przede wszystkim tych prostych.
Czynnikiem zewnętrznym jest wysiłek fizyczny, zwłaszcza ten wykonywany w obniżonej lub podwyższonej temperaturze otoczenia. Stąd większe ilości witaminy B1 powinny spożywać osoby wykonujące ciężkie zawody (np. górnicy lub drwale) oraz sportowcy. Udowodniono też, że także wzrost napięcia nerwowo-psychicznego zwiększa zapotrzebowanie na tiaminę. Dlatego dobrze jest zadbać o prawidłowy poziom tiaminy w organizmie. Dzięki temu układ nerwowy będzie funkcjonował prawidłowo.
Czynniki wewnętrzne, które powodują zwiększenie zapotrzebowania na tiaminę to:
- nadczynność tarczycy,
- cukrzyca,
- choroby przewodu pokarmowego,
- ostre i przewlekłe infekcje,
- ciąża,
- laktacja,
- palenie papierosów,
- picie zbyt dużych ilości alkoholu.
Takie jest średnie dobowe zapotrzebowanie na witaminę B1:
- dzieci w wieku 1–3 lat: 0,4 mg,
- dzieci w wieku 4–6 lat: 0,5 mg,
- dzieci w wieku 7–9 lat: 0,7 mg,
- chłopcy w wieku 10–12 lat: 0,9 mg,
- chłopcy w wieku 13–18 lat: 1,0 mg,
- dziewczęta w wieku 10–12 lat: 0,8 mg,
- dziewczęta w wieku 13–18 lat: 0,9 mg,
- mężczyźni w wieku 19 lat lub więcej: 1,1 mg,
- kobiety w wieku 19 lat lub więcej: 0,9 mg,
- kobiety w ciąży: 1,2 mg,
- kobiety karmiące piersią: 1,3 mg.
Tak wygląda zalecane dobowe zapotrzebowanie na witaminę B1:
- dzieci w wieku 1–3 lat: 0,5 mg,
- dzieci w wieku 4–6 lat: 0,6 mg,
- dzieci w wieku 7–9 lat: 0,9 mg,
- chłopcy w wieku 10–12 lat: 1,0 mg,
- chłopcy w wieku 13–18 lat: 1,2 mg,
- dziewczęta w wieku 10–12 lat: 1,0 mg,
- dziewczęta w wieku 13–18 lat: 1,1 mg,
- mężczyźni w wieku 19 lat lub więcej: 1,3 mg,
- kobiety w wieku 19 lat lub więcej: 1,1 mg,
- kobiety w ciąży: 1,4 mg,
- kobiety karmiące piersią: 1,5 mg.
6. W jakich produktach spożywczych znajduje się witamina B1
Tiamina jest obecna w wielu produktach spożywczych zarówno pochodzenia roślinnego (głównie w formie monofosforanu tiaminy), jak i zwierzęcego (głównie w formie pirofosforanu tiaminy). Jednak jej ilości w pożywieniu zazwyczaj nie są wysokie. Najbogatszymi źródłami witaminy B1 są: mięso wieprzowe, ryż, pełne ziarno pszenicy i żyta oraz ich przetwory, orzechy, a także kukurydza.
Zawartość witaminy B1 w 100 g wybranych produktów jest następująca:
- nasiona słonecznika – 1,318 mg,
- pistacje – 0,820 mg,
- suche nasiona grochu – 0,770 mg,
- kasza jaglana – 0,730 mg,
- ryż brązowy – 0,480 mg,
- kukurydza – 0,155 mg,
- wątroba wieprzowa – 0,400 mg,
- mleko 2% tłuszczu – 0,037 mg,
- ryż biały – 0,02 mg.
7. Przyczyny niedoboru witaminy B1
Obecnie najczęstszymi przyczynami niedoboru witaminy B1 są: spożywanie przetworów z wysoko przetworzonych i oczyszczonych ziaren zbóż oraz wysokie spożycie węglowodanów prostych, które coraz częściej można znaleźć w produktach spożywczych, a które zużywają do swojego metabolizmu wysokie ilości witaminy B1.
Niedobór tiaminy może też dotyczyć osób, które cierpią na niewydolność serca, u których leki diuretyczne nasilają utratę wspomnianej witaminy z moczem. Inną grupą osób, która jest narażona na braki witaminy B1 w organizmie, są nadużywający alkohol (niedobór może dotyczyć nawet 80% uzależnionych, a wynika to ze zmniejszenia wchłaniania tiaminy przez organizm).
Także ci, którzy zmagają się z nowotworami, ze względu na problemy z odżywianiem powinni zbadać poziom wspomnianej witaminy w organizmie. Ryzyko niedoboru może też wystąpić u pacjentów po operacjach bariatrycznych. Jest to skutkiem obniżonego wchłaniania w przewodzie pokarmowym, zmniejszonego apetytu i częstych wymiotów.
8. Objawy niedoboru witaminy B1
Jeśli chodzi o objawy niedoboru tiaminy, to te łagodne można zaobserwować już po kilku dniach stosowania niedoborowej diety. Należą do nich: zaburzenie koncentracji, ciągłe uczucie zmęczenia, pogorszenie nastroju i drażliwość.
Nasilony niedobór tiaminy powoduje:
- w układzie nerwowym: zanik odruchu kolanowego i ścięgna Achillesa, zaburzenia czucia, a także nadwrażliwość dużych pni nerwowych i zapalenie wielonerwowe;
- w układzie pokarmowym: utratę apetytu i masy ciała, biegunki, zaburzenie motoryki żołądka i jelit;
- w układzie krążenia: obrzęki obwodowe, tachykardię, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, zmiany w EKG oraz ostrą niewydolność mięśnia sercowego.
Prawdopodobnie najbardziej znanym skutkiem niedoboru witaminy B1 jest choroba beri-beri. Występuje ona w trzech postaciach:
- suchej, w której dominują objawy ze strony układu nerwowego,
- mokrej, w której zostaje uszkodzony układ sercowo-naczyniowy,
- piorunującej, w której pojawiają się zaburzenia takie jak w postaci mokrej, ale o wiele bardziej nasilone.
9. Toksyczność witaminy B1
Witamina B1 charakteryzuje się niską toksycznością. Co ciekawe, ponadfizjologiczne dawki wspomnianej witaminy w postaci gotowego pirofosforanu tiaminy mogą być stosowane przy ostrej niewydolności mięśnia sercowego, neuropatiach i kwasicy cukrzycowej.
10. Podsumowanie
Żywność zawierająca witaminę B1 powinna mieć stałe miejsce w diecie. Dzięki temu można uniknąć wielu przykrych dolegliwości związanych z jej niedoborem. Pewnym ułatwieniem jest to, że tiaminę zawiera wiele produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego – z pewnością każdy znajdzie coś dla siebie!
Bibliografia
- Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, pod red. M. Jarosz, E. Rychlik, K. Stoś, J. Charzewska, online: Normy żywienia 2020 – Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (gov.pl), dostęp: 14.04.2023.
- Witaminy, pod red. M. Friedrich, Szczecin 2020.
