Z artykułu dowiesz się:
- Jak to się stało, że witamina E została odkryta
- Na jakie przypadłości może pomóc witamina E
- Czy to prawda, że witamina E wpływa na płodność
- Jakie jest dzienne zapotrzebowanie na witaminę E
- Jakie są źródła witaminy E
Witamina E – zazwyczaj kojarzy się ją z tego, że wpływa na płodność lub nie kojarzy się jej wcale. Czy faktycznie jest pomocna w procesie zapłodnienia? I czy ma jakieś inne właściwości? Co mają z nią wspólnego szczury? Odpowiedzi na te pytania, a także wiele innych wartościowych informacji poznasz, czytając poniższy artykuł.
Spis treści:
- Na początek – garść informacji o witaminie E
- Jak została odkryta witamina E?
- Witamina E – jakie korzyści daje organizmowi?
- Witamina E a płodność
- Na jakie przypadłości może pomóc witamina E?
- Objawy niedoboru witaminy E
- Jakie jest dzienne zapotrzebowanie na witaminę E?
- Źródła witaminy E
- Czy witamina E może być toksyczna?
- Podsumowanie
1. Na początek – garść informacji o witaminie E
Do grupy witaminy E należy osiem odmian – cztery tokoferole i cztery tokotrienole. W obu tych grupach wyróżnia się cztery formy: α, β, γ oraz δ (alfa, beta, gamma oraz delta). Te grupy w różny sposób działają w naszym organizmie. Pożywienie zwiera wszystkie osiem odmian, natomiast większość suplementów z witaminą E ma w składzie jedynie α-tokoferol.
Zdarza się, że α-tokoferol jest traktowany jak synonim witaminy E. Dlaczego? Ponieważ to najliczniej występująca odmiana w organizmach ludzkich i zwierzęcych. Dodatkowo ma silniejsze działanie we wspomaganiu reprodukcji.
Trzeba jednak pamiętać, że „pomijane” odmiany nie są „gorszymi krewnymi” grupy witamin E. One także pełnią ważne role. Należy pamiętać, że najwięcej korzyści z witaminy E można osiągnąć wtedy, gdy stosuje się wszystkie jej odmiany.
2. Jak została odkryta witamina E?
W 1922 roku na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley Herbert M. Evans (lekarz i naukowiec specjalizujący się w embriologii) i jego asystentka Katharine Bishop badali wpływ specjalnie skomponowanej diety na szczury doświadczalne.
W trakcie doświadczeń zauważyli, że zwierzęta rozwijają się prawidłowo. Pojawił się jednak pewien problem – płody szczurów umierały w łonie matek lub rodziły się martwe. Naukowcy dodali więc do diety świeżą sałatę i kiełki pszenicy. To poskutkowało narodzinami zdrowych płodów.
Evans i Bishop nazwali tajemniczy składnik, który tak dobrze wpłynął na zwierzęta, „czynnikiem X”. W trakcie kolejnych badań naukowcy znaleźli wspomniany czynnik w olejowym wyciągu z sałaty. Okazało się, że substancja rozpuszcza się w tłuszczach.
Inny naukowiec – Karl E. Mason – odkrył, że niedobór „czynnika X” przyczynia się do powstawania uszkodzeń w czynności jąder i macicy u szczurów. Kolejny naukowiec – Barnett Sure – stwierdził, że brak tego składnika w diecie powoduje niepłodność samców u szczurów.
W następnych latach składnik diety nazwano witaminą E (kolejna litera alfabetu po witaminach A, B, C i D). W 1927 roku uzyskano koncentrat witaminy E, a w 1936 roku dokonano izolacji związku.
3. Witamina E – jakie korzyści daje organizmowi?
Witamina E to przede wszystkim bardzo ważny antyoksydant w naszym organizmie, ale spełnia też inne funkcje.
Tokotrienole
Obniżają aktywność enzymów wątrobowych, a te pełnią kluczową rolę w syntezie cholesterolu. Ponadto połączenie tokoferoli i tokotrienoli zmniejsza zwężanie się tętnic.
α-tokoferol
Chroni przed śmiercią płodów w łonie matek. Zagrożenie utratą płodu zdarza się jednak tylko przy głębokim deficycie witaminy E – takie przypadki zdarzają się rzadko.
γ-tokoferol
Ta forma bierze udział w walce z rodnikami azotu, które przyczyniają się do takich chorób jak stwardnienie rozsiane, choroba Alzheimera czy zapalenia płuc.
Ponadto LLU-alfa, czyli metaboliczny produkt γ-tokoferolu, przekształca się w czynnik moczopędny, który może wpływać na ilość elektrolitów i płynów przechodzących przez nerki do moczu. Czynnik ten odgrywa jedną z głównych ról przy wrodzonych wadach serca, nadciśnieniu czy zwyrodnieniu wątroby.
4. Witamina E a płodność
Pamiętasz, jak niedobór witaminy E wpłynął na szczury doświadczalne? Wystąpiły u nich problemy z płodnością, a ich płody umierały. Czy niedobór witaminy E u człowieka może mieć podobne konsekwencje?
Takie objawy jak brak możliwości wydania potomstwa lub zanik jąder, są obserwowane raczej w badaniach doświadczalnych na zwierzętach.
U ludzi witamina E reguluje czynność i rozwój gonad, a także zapłodnienie i rozwój płodu. Jest też niezbędna w procesie wytwarzania nasienia u mężczyzn.
W przypadku kobiet właściwy poziom witaminy E wpływa na prawidłowe funkcjonowanie jajników, natomiast niskie stężenie wspomnianego składnika wiąże się z zaburzeniami owulacji.
5. Na jakie przypadłości może pomóc witamina E?
Choroby oczu
Wolne rodniki przyspieszają lub powodują rozwój takich chorób oczu jak np. zaćma i jaskra. Wytwarzanie wolnych rodników powodują m.in. palenie papierosów, cukrzyca, podeszły wiek czy oślepiające światło słoneczne. Z tego powodu zaleca się korzystać z właściwości antyoksydantów, a to właśnie witamina E jest jedną najbardziej pomocnych witamin w tym zakresie.
Cukrzyca
Witamina E pomaga osobom, które zmagają się z cukrzycą. Co prawda nie zapobiega cukrzycy typu 1 ani jej nie leczy, jednak redukuje ryzyko powikłań, takich jak udar, choroba serca, niewydolność nerek czy ślepota.
Dodatkowo może zapobiec zachorowaniu na cukrzycę typu 2 lub opóźnić jej rozwój.
Choroby neurologiczne
Do chorób neurologicznych zaliczymy m.in. choroby Alzheimera, Huntingtona, Parkinsona i późne dyskinezy. W każdej z wymienionych chorób zaznaczają się ślady działania wolnych rodników (oczywiście w przypadku chorób genetycznych wolnych rodników nie można winić).
Wolne rodniki mogą uszkadzać łańcuch DNA i powodować mutacje, które są główną przyczyną chorób. Wszystkie wymienione choroby powodują wzrost ilości wolnych rodników, a te mogą determinować rozwój wspomnianych przypadłości.
Witamina E może zapobiegać chorobom neurologicznym, jest też bardzo skuteczna we wczesnych stadiach ich rozwoju.
Choroby sercowo-naczyniowe
Witamina E to antyoksydant, który pomaga w profilaktyce chorób serca. Zaobserwowano, że spożywanie pokarmów zawierających witaminę E zmniejsza ryzyko choroby niedokrwiennej serca. Nie stwierdzono jednak, by suplementacja wspomnianą witaminą miała wpływ na liczbę zgonów spowodowanych udarem mózgu, chorobami sercowo-naczyniowymi czy zawałem mięśnia sercowego.
Choroby układu odpornościowego
Kolejny raz warto podkreślić, że witamina E ma wysoki potencjał antyoksydacyjny. Choroby autoimmunologiczne zaburzają procesy przemiany materii i przyczyniają się do większego uwalniania wolnych rodników, które z kolei pogarszają przebieg zapalenia. Witamina E łagodzi stany zapalne i stymuluje osłabiony układ odpornościowy.
Nowotwory
To nic odkrywczego, że przed rakiem można się ochronić unikając czynników ryzyka. Najlepiej wykluczyć ze swojego życia palenie papierosów i picie nadmiernej ilości alkoholu, stosować środki chroniące przed promieniowaniem słonecznym i odpowiednią dietę. Niestety nie zawsze to pomaga, dlatego naukowcy poszukują czynników, które mogłyby chronić przed rakiem.
Jednym z takich czynników jest witamina E. Jak to możliwe? Otóż zwalcza ona wolne rodniki, a niektóre czynniki rakotwórcze są po prostu wolnymi rodnikami lub wywołują w naszych komórkach produkcję wspomnianych cząsteczek.
Witamina E oczyszcza układ immunologiczny, a to właśnie bakterie i wirusy mogą być przyczyną niektórych odmian raka. Dlatego im silniejszy układ odpornościowy, tym mniejsze ryzyko powstawania tego typu przypadłości.
Witamina E spowalnia także działanie niektórych enzymów, które przyczyniają się do wzrostu komórek nowotworowych. Dodatkowo spowalnia produkcję składników wyzwalanych w procesie zapalnym (jak np. prostaglandyna E2), który może prowadzić do rozwoju raka.
AIDS
Witamina E nie leczy ani nie zapobiega AIDS, jednak wspomaga chorych na trzy sposoby. Może ona:
- utrudnić replikację wirusa HIV ograniczając powstawanie przyczyn zapalenia,
- wspomóc limfocyty T w obronie przed atakami wirusa HIV i zwalczaniu go,
- zwalczać wolne rodniki (jest w tym mistrzem!).
6. Objawy niedoboru witaminy E
Na niedobór witaminy E narażone są m.in. osoby, które cierpią na zaburzenia procesów trawienia i wchłaniania tłuszczów, a także przedwcześnie urodzone niemowlęta.
Gdy deficyt witaminy D ogarnia nasz organizm, następuje utlenienie nienasyconych kwasów tłuszczowych, które prowadzi do uszkodzenia błon komórkowych. Można wtedy zaobserwować niedokrwistość hemolityczną, a także uszkodzenia nerwów i błon komórek mięśniowych.
Zdarza się, że powstające zmiany morfologiczne prowadzą do zaniku włókien mięśniowych, zmniejszenia zawartości glikogenu i rozrostu tkanki łącznej w mięśniach.
Niedobór witaminy E może też powodować:
- przyspieszenie procesów starzenia,
- rogowacenie i przedwczesne starzenie się skóry,
- niedokrwistość u niemowląt i dzieci,
- osłabienie i upośledzone funkcjonowanie mięśni szkieletowych (dystorfię),
- utrudnione gojenie się ran,
- stany rozdrażnienia,
- osłabienie koncentracji,
- zaburzenia płodności,
a także wzrost ryzyka chorób:
- sercowo-naczyniowych,
- neurodegeneracyjnych,
- nowotworowych.
7. Jakie jest dzienne zapotrzebowanie na witaminę E?
Zapotrzebowanie na witaminę E zmienia się w zależności od wieku, płci i stanu fizjologicznego. Wzrasta w okresie ciąży i laktacji. Wzrost zapotrzebowania obserwuje się także przy zatruciach metalami ciężkimi, zwiększonej aktywności fizycznej, narażeniu na działanie wolnych rodników oraz u osób starszych.
Zapotrzebowanie na witaminę E, a także jej zawartość w produktach spożywczych podaje się w równoważnikach α-tokoferolu (RT) wyliczonych w miligramach.
Tak więc wyglądają normy zapotrzebowania na witaminę E, ustalone na poziomie AI (mg równoważnika α-tokoferolu/dobę):
- niemowlęta w wieku 0–0,5 roku: 4 AI,
- niemowlęta w wieku 0,5–1 roku: 5 AI,
- dzieci w wieku 1–6 lat: 6 AI,
- dzieci w wieku 7–9 lat: 7 AI,
- chłopcy w wieku 10–18 lat: 10 AI,
- dziewczęta w wieku 10–18 lat: 8 AI,
- mężczyźni w wieku 19 lat lub więcej: 10 AI,
- kobiety w wieku 19 lat lub więcej: 8 AI,
- kobiety w ciąży: 10 AI,
- kobiety w trakcie laktacji: 11 AI.
8. Źródła witaminy E
Najbardziej wartościowym, naturalnym źródłem witaminy E są oleje (np. olej z kiełków pszenicy, słonecznikowy czy rzepakowy). Ważne, by były tłoczone na zimno, ponieważ proces rafinacji powoduje utraty witaminy E.
Wspomniana witamina znajduje się też w margarynach, orzechach, pełnych ziarnach zbóż (zwłaszcza pszenicy i kukurydzy) i zielonych warzywach liściastych (szpinaku, sałacie, kapuście).
Jeśli chodzi o produkty pochodzenia zwierzęcego, największe ilości witaminy E zawierają wątroba, mleko, masło i jaja.
9. Czy witamina E może być toksyczna?
Przyjmowanie witaminy E pochodzącej z produktów naturalnych nie ma negatywnego wpływu. Gdy organizm jest zagrożony toksycznym nadmiarem, uruchamia różne mechanizmy, takie jak np. redukcja wchłaniania czy przyspieszenie metabolizmu, które zapobiegają gromadzeniu witaminy E w tkankach.
Zaobserwowano jednak u osób stosujących suplementy witaminy E niekorzystne efekty zdrowotne. Dawki wyższe niż 1000 mg na dobę, które były przyjmowane przez kilka miesięcy, powodowały zmęczenie, osłabienie mięśni, bóle głowy, zaburzenia widzenia oraz mdłości. Ponadto połączenie leków przeciwzakrzepowych i dużych dawek witaminy E może wywoływać krwawienia.
10. Podsumowanie
Jeśli dotarłeś do podsumowania, witamina E już nie będzie Ci się kojarzyć tylko ze wspomaganiem płodności. Warto pamiętać o innych właściwościach, które posiada i dbać o to, by organizm był nią prawidłowo wysycony.
Bibliografia
- Boroń M., Czym są tokoferole i jak wpływają na zdrowie?, online: Czym są tokoferole i jak wpływają na zdrowie? – Dietetycy.org.pl, dostęp: 2.02.2023.
- Ołdak K., Jakie witaminy na serce? Które suplementy mają realny wpływ na układ sercowo-naczyniowy?, online: Jakie witaminy na serce? Które suplementy mają realny wpływ (dietetycy.org.pl), dostęp: 2.02.2023.
- Papas A. M., Wielka kariera witaminy E, Warszawa 2001.
- Pietrzak A., Witamina E – źródła, zapotrzebowanie, online: Witamina E – źródła, zapotrzebowanie. Witamina płodności – E (dietetycy.org.pl), dostęp: 2.02.2023.
- Sadowska J., Witamina E, [w:] Witaminy, red. M. Friedrich, Szczecin 2020, s. 25–30.
